Omuwendo gw'abaana abawona kookolo gw'eyongedde

OMUZADDE bwe bakamutema nti omwana we alina kookolo, talemwa kusigala mu nnyiike era abamu baggweeramu ddala amaanyi n’essuubi ly’omwana oyo okuwona.Wabula okusinziira ku Michelle Mugyenyi, maneja avunaanyizibwa ku by’enteekateeka mu kitongole kya Global HOPE (Haematology Oncology Paediatric Excellence) nga kikolagana n’eddwaaliro ly’e Mulago mu kujjanjaba kookolo n’endwadde z’omu musaayi mu baana, abazadde basaaanye bafune ku ssuubi kuba abaana abawona obulwadde buno beeyongedde obungi.

Omukyala ng’ategeka okufumba ebyennyanja, emu ku mmere erina okwettanirwa abalwadde ba kookolo ng’ogoberedde okuwabulwa kw’abasawo.
By Jackson Ssewannyana
Journalists @New Vision

OMUZADDE bwe bakamutema nti omwana we alina kookolo, talemwa kusigala mu nnyiike era abamu baggweeramu ddala amaanyi n’essuubi ly’omwana oyo okuwona.
Wabula okusinziira ku Michelle Mugyenyi, maneja avunaanyizibwa ku by’enteekateeka mu kitongole kya Global HOPE (Haematology Oncology Paediatric Excellence) nga kikolagana n’eddwaaliro ly’e Mulago mu kujjanjaba kookolo n’endwadde z’omu musaayi mu baana, abazadde basaaanye bafune ku ssuubi kuba abaana abawona obulwadde buno beeyongedde obungi.
Agamba nti ekikulu kumuzuula mangu, omwana n’atandika ku bujjanjabi. Obukadde bwa doola 15, ze zaafunibwa okuyambako mu kufutiza kookolo ku lukalu lwa Afirika era bano, bayambako mu kujjanjaba omwana azuuliddwaamu kookolo. Baatandika okukolera wansi wa Mulago mu 2019, nga kati baakakola ku ba kookolo 189 nga 163 babawadde eddagala ne bawonera ddala era tebakyalina wadde akabonero ka kookolo kuba baatandika obujjanjabi mangu.

Kok 2

Kok 2


Mugyenyi agamba nti abaana abalina kookolo abasigala nga balamu oluvannyuma lw’omwaka nga bazuuliddwaamu obulwadde, bali 67-70 ku buli 100. Ate nga mu 2011, abaana 10 ku buli 100, be bokka abaasobolanga okumalako omwaka nga tebafudde oluvannyuma lw’okuzuulwamu kookolo. Kino kitegeeza nti emikisa gy’abaana okuwona kookolo gigenda gyeyongera.
Dr. Peter Waswa, dayirekita w’ebyobujjanjabi mu kitongole kya Global HOPE ekirwanyisa kookolo mu baana, ate ng’era mukugu mu kujjanjaba endwadde z’omu musaayi mu baana e Mulago, agamba nti kookolo asinga mu baana, alina obujjanjabi era mu nsi ezaakula awali eddagala n’obujjanjabi, abaana nga 90 ku buli 100, ababa bazuuliddwaamu kookolo bawona.
OBUBONERO BWA KOOKOLO MU BAANA
Deogratius Bakulumpagi, omusawo e Mulago akoonye ku bubonero obuyinza okukubagulizaako nti omwana alina kookolo;l Omusujja ogw’olutentezi. l Omusaayi okukendeera buli kaseera.lAzimbazimba obuntu ne bukola obummonde era buyinza okumuzimba mu nkwawa, ku luba, ku nsingo, mu kiwato ku lubuto oba ku kitundu ky’omubiri ekirala kyonna.l Olumu bw’olaba omwana ng’avaamu omusaayi mu nnyindo, mu kamwa, mu maaso oba ng’afulumya obucaafu oba omusulo ogulimu omusaayi ne kimutwalira wiiki nga 2 oba okussukkawo nga ne bw’omuwa eddagala erya bulijjo, tafunawo njawulo, bwandibaobubonero bwa kookolo.
Naye, engeri kookolo gy’afaanaganyaamu obubonero n’endwadde endala, olina okugenda mu bakugu bamwekebejje.
OKUSOOMOOZEBWA MU KUJJANJABA ABAANA ABALINA KOOKOLO
Dr. Peter Wasswa, agamba, nti okwawukanako n’abantu abakulu, ebireeta kookolo mu baana, bibuzaabuza era n’abakugu bibatawaanya okutegeera. Era abaana bangi naddala wano mu Uganda, abafiira eyo nga tebategeerekese nti balwadde ba kookolo, weewaawo ng’abamu tebafuna bufunyi bujjanjabi bwe babeera bateekeddwa okufuna.
Eddagala lya kookolo lya maanyi era linafuya abaana n’okubazaalira embeera endala ezibamalako emirembe nga okuggwaamu omusaayi n’okufuna yinfekisoni. Noolwekyo, eriyo abaana abafuna obujjanjabi bwa kookolo, naye ne babulwa eddagala eribayambako mu kuziyiza n’okubawonya embeera eddagala lya kookolo mwe libassa.
Abandiwonye lwaki bafa? l Abamu, balemererwa okumalako obujjanjabi, ng’ensimbi zibaweddeko. l Eriyo n’abalaba ng’abaana baabwe bafunye ku buweerero ne balowooza nti bawonye era ne batabazza. l Eriyo n’abazadde abalowooza nti abaana baabwe balogeddwa bwe babagamba nti balwadde kookolo.

De Wasswa ng'annyonnyola

De Wasswa ng'annyonnyola


OBULABE BW’OKUFUNA KOOKOLO
Dr. Waswa agamba nti buli kintu ekiramu kibeera n’embeera ey’obutonde esobola okuvaako okulwala kookolo. Buli muntu alina obuttoffaali obugenda buzimba omubiri omuntu n’asobola okukula, n’agejja oba n’awanvuwa buli lwe bwezza obuggya.
Akabaate ak’okulwala kookolo kwe kava, ssinga wabaawo ensobi mu buttoffaali buno nga bwezza obuggya, oba ng’obumu ku bwo bufunye obuvune n’omubiri ne gulemererwa okubuddaabiriza. Wabula si buli muntu nti afuna kookolo buli obuttoffaali bwe obw’omubiri lwe bufuna obuvune

ENDABIRIRA Y’OMWANA ANAVVUUNUKA KOOKOLO
Fatumah Nakiganda (42) ku Bayitaababiri e Ntebe, agamba nti mu September wa 2018, yazaala omwana naye we yawereza emyezi 9, n’afuna kookolo. Yafunanga ebbugumu eringi ku makya n’akawumgeezi, n’anafuwa ate ng’aggwaamu omusaayi n’amazzi entakera.
Yamutwala mu ddwaaliro ly’omu kitundu wabula ne bamugoba n’amutwala e Mulago ne bamuzuulamu kookolo w’omu musaayi. Kyatwalira abasawo essaawa nnamba, okukakasa taata w’omwana nti alina kookolo kuba ye yali akalambira nti omwana omuto bw’atyo, tasobola kufuna kookolo. Nakiganda agamba nti eddagala lya kookolo, si lyakupapira kuba yasooka n’amala emyezi 10 ng’ajjanjaba omwana we, nga 6 ku gino egyasooka, yagimala ku kitanda e Mulago ng’afuna ‘chemotherapy’ ate emyezi emirala 4 ng’agendayo bugenzi.
Bwe badda eka, kyamwetaagisa okulondoola omwana n’okumukuumirako eriiso. Era, abasawo baamukuutira amwekuumireko okumala omwezi nga tamukkiriza kwetaba mu banne kuzannya kuba yali asobola okufuna obulwadde nga ssenyiga, okuddukana oba okukolola ate ne bisajjula embeera ye.
Abasawo baamukuutira okumuliisanga doodo, emmere n’ebibala ebirimu ebiriisa eby’enjawulo omubiri n’okumuwanga amazzi agawerako. Nga baakava ku kitanda, yasooka kumufumbiranga mmere egonda naddala omuceere n’obummonde n’ebyennyanja nga si bisiike. Bwe yabulwanga ebyennyanja, ng’asekula mukene.
Ne leero akyazzaayo muwala we eri abasawo e Mulago okubabuulira embeera gy’alimu, wabula amaze omwaka ng’avudde ku ddagala n’obujjanjabi bwa kookolo era kati muwala we yeeyagala n’abasawo baamukakasa nti yawona kookolo.
Nakiganda agamba nti omwana okuwona kookolo, olina okukolagana n’abasawo ate ng’oli munyiikivu mu kussa mu nkola byonna bye bakulagira.
KOOKOLO W’ABAANA ABUZAABUZA
Mark Musene ow’e Butalejja, attottola nga bwe yatoba okukizuula nti kookolo y’atawaanya omwana we.
Agamba nti mu August 2020, omwana we yajjirwanga embeera emumalako emirembe n’azimbazimba era n’afuna obuntu mu nkwawa ne mu bulago.
Waayitawo wiiki bbiri, ng’obuntu obwali obutono bugezze okwenkana enkufu ng’afuna n’ebbugumu n’amutwala mu ddwaaliro lya Kampala International Hospital era abasawo ne bateebereza nti yandiba ne kookolo oba TB. Yamalayo wiiki bbiri nga bamwekebejja kyokka ku byombi, tebalina kye baazuula kwe kubasindika e Mulago. Eyo, baddamu okumwekebejja era nabo ne batalaba TB oba kookolo.
Yeeyongerayo mu ddwaaliro e Nakasero ne baddamu okumwekebejja kwe kuzuula nti alinamu kookolo era ne bamuwandiikira ebbaluwa, emuzza mu ddwaaliro e Mulago ne bamussa ku ddagala lya mwaka mulamba era gwagenda okuggwaako, ng’alinawo enjawulo