Abantu obukadde 12 balwala omusujja

ABEEBYOBULAMU bakola butaweera, naye omusujja gw’ensiri kikyali kizibu kinene kuba gwe gukyasinga okutta abantu mu Uganda.
Joyce Namazzi, ng’ono y’omu ku basawo b’oku byalo mu
Makerere II Zone C agamba nti, mu March w’omwaka guno, yafunye abakyala abalwadde b’omusujja gw’ensiri 70, abaami 25 n’afunirako n’abaana 40, era nga buli gw’afuna amwanjulira mukama waabwe akwanaganya abasawo b’ku byalo mu kitundu kino okumufunira obujjanjabi.
Uganda y’emu ku nsi 11 ezisingamu ekizibu ky’omusujja gw’ensiri. Okusinziira ku lipooti y’ensi yonna eya 2021 ku musujja gw’ensiri, Uganda eri mu kifo kyakusatu mu nsi ezisingamu omusujja gw’ensiri. Lipooti eno eyongera okulaga nti, buli mwaka Uganda ebeeramu abantu abalwala omusujja gw’ensiri nga obukadde 12.
Minisita w’ebyobulamu mu ggwanga, Dr. Jane Ruth Aceng, agamba nti, wadde wabaddewo enkola ez’enjawulo eziteereddwaawo okulwanyisa omusujja gw’ensiri mu Uganda, wakyaliwo okweyongera kw’abalwadde b’omusujja mu ggwanga.

OMUSUJJA GW’ENSIRI GUKULUMA N’OLIYITA EDDOGO
Dr. Aceng agamba nti, omuntu ayinza okulowooza nti, bamuloga, naye nga musujja gw’ensiri gwe gumutawaanya.
Alaga, obumu ku bubonero bw’omusujja gw’ensiri okuli;
l Bw’obeera tofudde oyinza okufuuyisa omusulo ogulinga ogulimu omusaayi omukwafu ennyo.
l Gusobola okukumalamu omusaayi.
l Okukusesemya buli ky’ossa mu lubuto.
l Okukuggyamu olubuto
EBISOOMOOZA MU KULWANYISA OMUSUJJA GW’ENSIRI
Namazzi (VHT Makerere II Zone C), agamba nti,
l Ekitundu kye kijjudde
emyala.
l Abantu be balina bali mu nzigotta ate nga balina n’omuze ogw’okuyiwaayiwa amazzi buli we basanze.
l Abasawo b’ebyalo tebalina bikozesebwa omuli enkampa z’okwambala mu ngalo, tebalina bbuutu, n’ebirala ekibakaluubiriza okugenda okulaba abalwadde mu biseera ebirimu obutiti n’ebisooto.
l Ekiralaabasawo bano tebalina yunifoomu ekikaluubiriza abantu okubakkiririzaamu n’okubategeera nti, ba VHT.
EBIKEBERA OMUSAAYI BYA BBULA
Dr. Aceng agamba nti, waliwo ebbula ly’ebintu ebikozesebwa mu kukebera omusujja gw’ensiri, ate nga waliwo okunoonyereza okwalaze nti, ensiri tezikyawulira ddagala erissibwa mu butimba bw’ensiri okuzitta.
Mu ngeri y’emu, n’omusujja gw’ensiri nagwo tegukyawulira ddagala erigwa mu kiti kya ‘Artemisinin-based Combination therapies (ACTs)’ nga muno mwe muli ne Coartem agaweebwa abalwadde. Kino kivuddeko bangi okubeera nga tebakyawona ne bwe balimira ddoozi yonna abasawo gye babawadde n’eggwaayo.
OKUMIRA OBUBI EDDAGALA KIBUDDEKO ENSIRI OBUTALIWULIRA
Dr. Stella Maris Nannyonga, omukugu mu ddagala era ng’akola n’ekitongole ekirondoola ebisaanyizo by’abasawo b’omu matundiro g’eddagala ekya Pharmaceutical Society of Uganda(PSU) agamba nti, mu butonde, eddagala lyonna bwe mulikozesa ebbanga eddene, lituuka ekiseera nga terikyasobola kuwonya bantu.
l Era nti, n’eddagala erissibwa mu butimba okutta ensiri likozesedwa ebbanga ddene ensiri ne zirimanyiira ne zeezimbamu obutoffaali obuzisobozesa okusigala nga nnamu nga zigudde ku katimba mwe balitadde. N’ensiri ezaalulibwa kati nazo eddagala lino terisobola kuzitta.
Ekireese okukozesa eddagala lino ebbanga eggwanvu, kwe kubeera nga lye lyokka eribaddewo nga lisobola okussibwa mu katimba k’ensiri, ensiri ne zifa ate nga n’omuntu akeebakamu terimutuusizzaako bulabe bwonna.
l Ate, ku ky’abantu okuba nga tebakyawona nga bamize eddagala ly’omusujja gw’ensiri, Dr. Nanyonga agamba nti, kisinze kuva ku nkozesa embi ey’eddagala. Abantu abamu bwe bamira ddoozi tebagimalaayo, oluwulira ng’alinamu enjawulo oba nga takyawulira buzibu bwonna alowooza awonye ng’ebyokumira eddagala abyesonyiwa.
Bw’otomalaayo ddoozi ya ddagala lyo, obuwuka obukulwaza omusujja ensiri bw’eba yakussa mu mubiri, busigalamu nga bunafuye bunafuyi nga tebufudde. Era ky’ova olaba osirikamu katono wiiki nga bbiri zokka, omusujja ne guddamu ne gukukuba wansi olw’ensonga nti, obuwuka bwe wali wanafuya ne ddoozi ey’ekitundu bubeera buzzeemu ne bufuna amaanyi.
JACKSON SSEWANNYANA BIRAZE KU P10
Dr. Stella Nannyonga
bw’obeera mukyala muzito.
l Okukendeeza sukaali mu mubiri.
lGukuleetera okwesika.
l Gulemesa ebitundu byo eby’omunda nga ensigo, omutima, ekibumba n’ebirala okukola obulungi oluusi n’okusirika omulundi gumu byonna ekivaako okufa.
Bw’ofuna embeera eyeefaanaanyirizaako bw’eti, tewejjanjaba, wabula dduka mu bakugu bakakase oba musujja gwa nsiri olwo bakuwe obujjanjabi obwetaagisa