Ebuntu 1o by'olina okukola okubeera n'obulamu obulungi

OKUKUUMA omubiri gwo nga mulamu wamu n’abali mu maka go kye kijja okukuyamba okukekkereza n’okwongera ku nnyingiza yo omwaka guno ogwa 2023. Endwadde Ezitasiigibwa ekisinze okuzirinnyisa kwe kuba nti, abantu balemereddwa okuliisa emibiri gyabwe mu ngeri esaanidde ne bettanira emmere ensiike, ey’omu mikebe, ebyokunywa ebipakire n’ebirala bye balowooza nti, biraga bugagga ng’ate bibasombera ndwadde. Kuno kwe bagatta obutakozesa mibiri gyabwe kimala.
Naye bw’oba osazeewo okubeera n’omubiri omulamu mu 2023, waliwo ebintu eby’enjawulo by’olina okwesibako osobole okubeera omulamu obulungi.
Dr. Joseph Lusiba, okuva ku ddwaaliro e Mulago akulaga engeri gy’osaanye okulya mu mwaka guno omuggya osobole okwegobako endwadde enkambwe.
1. Olunaku lutandike n’ekyenkya ekizito: Mu kiseera kino, oyinza okulya emmere erimu ebiwuzi n’ey’akakuta omuli ennaanansi, amenvu, emiyembe, enva endiirwa, obusera, obuugi bwa kasooli, n’ebirala.
Okukkuta obulungi, oyinza okuliirako amagi kuba emmere eno yonna erimu ebirungo ebigonza olubuto ekikusobozesa okufuluma obulungi.
2. Dduyiro: Okukola dduyiro mu mwaka omuggya kitwale ng’akalombolombo kuba kimu ku bikuyamba okukuuma obulamu bwo nga bweyagala okumalako omwaka.
Tandika mpolampola ng’okola dduyiro gw’osobola ogende ng’oyongeza mpolampola okutuusa lw’omanyiira.
Mu mbeera eno, oyinza okutamoya
mu ssaawa z’ekisalabudde, oyinza okulya ku bibala kuba birimu ebiriisa ebigasa omubiri gwo.
bulako mu budde obuweweevu naddala ku makya oba akawungeezi, okuzannya omupiira, okuvuga akagaali, okuwuga n’ebirala bingi.
Omubiri bwe gumanyiira, byanguwa ate n’otandika okunyumirwa nga gukubanja lw’otomukoze.
3. Teeweerumya njala: Weewale okwerumya enjala kubanga kiremesa omubiri okufuna ebiriisa bye gwetaaga ekiyinza okukulwaza naddala alusa. Kyamugaso okulya obumpwankimpwanki obw’emmere ey’obutonde kuba kiyamba okukuuma omubiri nga mulamu.
4. Weewale okulya emmere ennyikiddwa mu butto naddala ebiterekebwa okumala ekiseera ekinene kuba tebiriimu biriisa bigasa mubiri ate nga butto agibeeramu, omunnyo, sukaali n’ebirungo ebimu bwe birwawo bifuuka butwa ekiyinza okukulwaza.
5. Weewale okulya obumpwakimpwaki mu ssaawa z’olina okuliiramu ekijjulo. Naye bw’oby6.
Okunywa ennyo: Abantu abamu tebaagala kunywa mazzi era baganywa bamira ddagala oba okuganywera ku mmere. Mu 2023, gezaako ebika by’ebyokunywa eby’enjawulo kisobozese omubiri gwo okukkakkana n’okutambuza ebiriisa obulungi ogobe endwadde.
7. Oyinza okukamula omubisi ogw’obutunda, mangada, enniimu n’otabulamu ebibala eby’enjawulo okusinziira ku buwoomi bw’oyagala. Omubisi guno mulungi okwemanyiiza mu mwaka guno kuba gulimu ebiriisa ebirungi eri omubiri ate nga guyamba okuweweeza omubiri ne gulema kukala. Kino kiyamba okugogola omubiri ne gufulumya obutwa n’okuguddaabiriza.
8. Emmere embisi: Weemanyiize okulya emmere embisi omuli: emboga, ovakkedo, obutungulu, cukamba, ennyaanya, ebibala, beetroot n’endala.
Emmere eno nnungi okwesibako kuba erimu ebiriisa n’ebirungoebinaaza omubiri, omusaayi, ezimba n’okuddaabiriza obutoffaali bw’omubiri, etta obuwuka mu mubiri n’emigaso emirala ekikukuuma ng’oli mulamu bulungi.
Emmere eno obutakutama mangu, oyinza okugitabulamu ebibala mu langi ez’enjawulo n’okubitonaatona okusobola okusikiriza amaaso. Jjukira nti, buli ekirabika obulungi mu maaso, kisikiriza okulya.
Ekirala oyinza okubitegekera ku mucomo gw’ennyama, enkoko, embuzi n’ebika by’ennyama ebirala ebyokeddwa okuggwaamu amasavu agakosa omubiri singa oba ogalidde.
9. Essaawa: Bw’oba oyagala okwemanyiiza ebyokulya ebizimba omubiri, olina okukuuma obudde. Buli kimu okiriira mu budde obutuufu okuziyiza embeera esoomooza obulamu bwo.

Emboga embisi ziyamba okuddaabiriza obutoffaali bw’omubiri.

Ate bw’omala okulya ekyeggulo, weewale okunywa ennyo kuba omusulo guyinza okukulemesa okwebaka obulungi ekitaataaganya omubiri mu nkola yaagwo ey’okwetereeza.
Tolya mmere nnyingi ng’obudde bugenze kuba eyinza okugulumbira mu lubuto ate omubiri tegugikolako bulungi ekikubuza otulo n’okukulwaza.
10. Beerako ekika ky’emmereekipya ky’ogatta ku kijjulo kyo. Oyinza okufunayo ekibala oba enva endiirwa by’obadde tolya naddala ebikaawa, ebinywanywagira, ebituhhununa, esonsomola, ebibaalaala n’ebirala.
Mu mmere eno mulimu:
enkooge, ensugga, ejjobyo, kaamulali, katunguluccumu, obutungulu, ensaali n’endala nnyingi.
Emmere eno nsaale mu kugoba obuwuka mu mubiri ekiwagira abaserikale b’omubiri mu kulwanyisa endwadde.
Kino kikusobozesa okuba omulamu obulungi. Gy’okoma okugirya, akamwa kagimanyiira ekyanguyira omubiri okugyeyambisa obulungi.